هرات با اکثریت مسلمان؛ شهری‎است که در طول تاریخ در دل خود اقلیت‎های مذهبی و دینی  زیادی را جا داده است، یهودیان یکی از این اقلیت‌های مذهبی بوده‎اند.

یهودیان که در قدیم در شهر کُهنه هرات آنان را به‌نام موسایی‌ها یعنی پیروان حضرت موسی می‎شناختند؛ زندگی می‌کردند و دست به‎کار و بار زده بودند.

قالی‌فروشی، کار و بار سنگ‌های قیمتی، تهیه ابریشم و رنگ‎ریزی از جمله پیشه‎هایی بود که یهودیان در هرات انجام می‎دادند.

ریش‌سفیدان و بزرگانی که زمانی با یهودیان در شهر کُهنه هرات داد و ستد داشتند، روابط یهودیان و مسلمانان را این‎گونه توصیف می‌کنند “مسلمانان با یهودیان داد و ستد داشتند و با همدیگر زندگی مسالمت‎آمیز داشتند و با هم هم‎کاری داشتند”.

جاوید ضرغام آمر فرهنگی اداره اطلاعات و فرهنگ هرات با تأیید این گفته‎ها می‌گوید روابط یهودیان و مسلمانان در آن‌زمان بسیار حسنه بوده است.

او می‎گوید هرات یادگارهای زیادی از یهودیان را از جمله کنیسه‌ها و حمام‌ها در خود جا داده‌است.

او می‎گوید: “یهودیان بیشتر در شهر قدیم سکونت داشتند و با ‏کشورهای مختلف ارتباط داشتند و رفت و آمد داشتند. در محله‌ای بنام موسایی‎ها سکونت داشتند و یک حمام داشتند که تا امروز باقی مانده‎است، معابد شان تاکنون نیز باقی می‎باشد”.

در پهلوی یکی از کنیسه‎های یهودیان ایستاده‎ام، در محله‎ای با اکثریت مسلمان؛ کنیسه‎ای که اکنون به‎مسجدی به نام مسجد بلال مسما شده است.

این کنیسه و قبرستانی از یهودیان که در جنوب زیارت سلطان آقا و قبرستان مسلمانان واقع شده‎است، نشان‎دهنده مهرورزی پیروان این دو دین در گذشته است.

یکی از رأی‎زنی‎های فرهنگیان این است که چرا این کنیسه‌ها را به‎مسجد و مکتب تبدیل کرده‌اند؟

جواب آقای ضرغام به این مسئله این‎گونه است “آنان زمانی‎که رفتند برخی از معابد خویش را به حج و اوقاف وقف کردند و حج و اوقاف از آن به‎عنوان عبادتگاه استفاده می‎نماید که نمونه آن مسجد بلال می‎‏باشد و کنیسه‏ای دیگری شان را که امروز به‎نام مکتب هریوا یاد می‎شود، یهودیان به معارف اهدا کردند”.

روایت‎ها و حکایت‎های شفاهی زیادی وجود دارد که نشان‎گر مراسم عجیب و غریب یهودیان در هرات بوده است.

هر چند سند معتبری در این‌‎باره وجود ندارد، اما ولی‎شاه بهره آگاه امور فرهنگی  می‎گوید این حکایت‎ها از زمان‎های قدیم به‎طور شفاهی نسل به نسل انتقال شده‎است.

هر چند هیچ یهودی در هرات باقی نمانده است و همه به‌کشورهای دیگر از جمله اسراییل سفر کرده اند، ولی گزارش رسانه‎های متفاوت نشان می‎دهد که هنوز هم یهودیانی که از هرات رفته‎اند، خود را هراتی و افغان می‎دانند.

ویراستار: محمد احمدی

نسخه صوتی گزارش را در ذیل شنوا باشید