فرهنگیان هرات به همکاری انستیتوت مطالعات استراتیژیک افغانستان، با راه اندازی یک دادخواهی، خواهان توجه دولت به وضعیت بناهای تاریخی و کاشی های فروریخته ی این بناها شدند.

کاشی هایی باقدمت دستکم پنجصد سال، که قرار بود پاره ای از تاریخ را در قلب خود حفظ کند، حالا خود به سختی قابل شناسایی است.

نقش و نگارهایی که  تنها برخی از تکه های آن باقی مانده است و هر روز تکه ای از آن فرو می ریزد و لحظه ای دردناک از مرگ تاریخ را رقم می زند.

به تازگی شاهین مردان، مدیر اداری انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، با گذاشتن عکس هایی از قسمت های کاشی های زیارت خواجه عبدالله انصاری، دادخواهی ای را تحت عنوان “کاشی های زیبای هرات را دریابید” راه اندازی کرده است.

او می گوید خیلی قبل تر از این ها می خواسته این تصمیم را عملی کند و تاکید دارد که این شروع کارش است.

” مدتی است زمانی که به مجمع های فرهنگی می روم و می بینم که قسمت هایی از کاشی های آبده ها، بنابر کم توجهی ها دارند تخریب می شوند، متاسفانه زمستان و اوایل بهار، ما قسمتی از کاشی ها را از دست می دهیم وقتی به  آرامگاه خواجه عبدالله انصاری رفتم و از قسمتی از آن عکس گرفتم دیدم که همه ی آن فروریخته و وقتی با عکس چند وقت قبل مقایسه کردم، دیدم واقعا میزان تخریب بالاست و به این فکر شدم که یک دادخواهی ای برای این کاشی ها، مثل مسجد جامع شریف، کارزگاه شریف و مجموعه ی مصلا راه اندازی بشه و مشخص بشه که چه کاشی های داره از دست می ره و گازرگاه اولین دادخواهی ما بود و ما این کار را برای تمام آبده ها انجام می دهیم و از رسانه ها هم همکاری می خواهیم”.

در هرات بیش از ۸ صد آبده ی تاریخی به ثبت رسیده؛ اکثر این آبده ها با کاشی های ظریفی مزین شده که یادآور تمدن و تاریخ این خطه است.

سال قبل وشروع امسال تیمچه عبدالخالق نیازی و سقف شهر کهنه فرو ریخت و بخشی از مسجد جامعه ی تاریخی کرخ نیز تخریب شد.

به باور آگاهان تخریب یک آبده برابر است با ازبین رفتن بخشی از هویت تاریخی یک شهر.

همایون احمدی آگاه فرهنگی گفت:“مسلما هر بنایی که ازبین بره یا تزئینات آن ازبین برود به این معنی است که ما یک هویت را ازدست می دهیم و این تبعات بسیار ناگواری دارد؛ به این دلیل که سرزمینی که تاریخ خوده حفظ کرده نتواند برای نسل دیگر چیزی به یادگار نمی گذارد و رسالت تمام شهروندان و دولت است که در راستای حفاظت از این بنا ها اقدام کنند”.

جاوید ضرغام، آمر فرهنگ و هنر اداره ی اطلاعات و فرهنگ هرات می گوید تنها کاشی های خواجه عبدالله انصاری نه بلکه تمام آبده های موجود در هرات آسیب دیده اند و نیاز به ترمیم و مرمت دارد.

او تاکید می کند که هیچ بودجه ای از مرکز به این منظور نرسیده است.

آقای ضرغام گفت:” سالهای سال ما این مشکل را گفتیم و هنوز هم می گوئیم؛ مشکل این است که دولت هیچ بودجه ای در اختیار ما قرار نمی دهد. از این معاش اندکی که ما داریم کدام بنایی ساخته نمی شود و اگر بودجه باشد ما     می توانیم اقدام کنیم. سالانه بیشتر از ده پروژه را ما می سازیم و می فرستیم به وزارت اطلاعات و فرهنگ، بعضی سال ها یک پروژ میشه و بعضی سالها حتی یک پروژه هم نمی شود. برای امسال که کدام پروژه ای نیامده اما تا جایی که ما خبر داریم قرار است هزینه ی پروژه ها به کرونا به مصرف برسد”.

تنها حوادث طبیعی و کم مهری های دولت نیست که آسیبی بر پیکره ی این آبده ها وارد کرده، بلکه مردم نیز به نوبه ی خود در این مرگ نا به هنگام دخل عمیقی دارند.

شماری می گویند افراد با نوشتن یادگاری روی این کاشی ها، کندن و حتی سرقت آن، بدتر از دولت عمل کرده اند.

“هر بخش از این بناها تاریخ ما است متاسفانه خودم زمانی که می رم با دوستان سری می زنیم به این بنا ها می بینم که مردم در حال کشیدن نقاشی یا نوشتن یادگاری هستند؛ واقعا مردم ارزش این بناها را نمی دانند ورنه این کار را   نمی کردند اگر این روند ادامه پیدا کند ما تاریخ خود را از دست می دهیم و از دست هیچ کس هم کاری ساخته نیست”.

پس از بنیاد آغا خان که از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ در هرات فعالیت داشت، تمام چشم امید ها به تنها کارگاه کاشی سازی سنتی افغانستان دوخته شد.

این کارگاه اما از دو سال به این سو، به دلیل نبود بودجه فعالیتش متوقف است.

خلیفه احمد، مسوول این کارگاه گفت:” کار فعلا متوقف است، پول نیست چی کار کنیم به مرکز هم گفتیم که بودجه نداریم. دادخواهی کردیم اما نتیجه ای نداد”.

صنعت کاشی سازی و استفاده از آن در بنا های تاریخی در زمان تیموری ها رونق بیشتری یافت و سبب شد تا خیلی از بناهای هرات با این هنر ظریف و زیبا مزین شود.

بنیاد آغا خان در طول فعالیت ۸ ساله اش، آبده هایی چون قلعه ی اختیارالدین، نمکدان و پشت بام آرامگاه خواجه عبدالله انصاری، حوض ملک، حوض چهارسو، حوض سلطان سید احمد کبیر، خانه ی کرباسی، خانه ی عطارباشی و خانه ی حیدر کبایی را ترمیم کرد.

این بنیاد اما در سال ۲۰۱۳ فعالیت خود را در هرات متوقف ساخت و تمام بودجه ی خود را به ولایت های دیگر انتقال داد.